نحوه ساخت آجر موضوعی است که در این مقاله به آموزش آن می پردازیم. این وسیله از گذشته تا به امروز در انواع و اقسام پروژههای ساختمانی و عمرانی استفاده می شود. حتی شاید دیوار خانه یا محل کار شما هم از همین نوع متریال باشد.
برای یادگیری جزئیات بیشتر درباره ساخت دیوار آجری، همچنین بخوانید: آموزش ساخت دیوار آجری
راهنمای جامع نحوه ساخت آجر
استخراج رس
اولین گام در ساخت آجر، استخراج رس از معادن است که نیروی انسانی و ابزار نقش پر رنگی در آن دارند. البته که در روشهای جدیدتر از ماشین آلات بیشتر از نیروی انسانی کمک میگیرند.
خاک رس در حالت عادی ترکیبی از مواد مختلفی است که باید لایههای آن از هم جدا شوند. ابزاری مثل بیل فولادی برای این کار مناسب است. مقاومت لبهی فولادی بیل در برابر سختی خاک بالا است و وقتی با سنگ ریزهها برخورد کند، لب پر نمیشود. تیغه پهن تری هم دارد که حجم بیشتری را جابجا میکند و سرعت انجام کار را بالا میبرد. همچنین دسته بیل متصل به آن هم باید خیلی مقاوم باشد تا فشار و ضربات بالا را تحمل کند. این مورد کمک میکند تا کارگران با زحمت کمتری کار کنند. برای زمینهای وسیع و در پروژههای بزرگتر هم از بیلهای مکانیکی استفاده میکنند.
آماده سازی خاک رس
در نحوه ساخت آجر شاید خیلیها فکر کنند هر خاک رسی برای آجر سازی مناسب است، اما این فکر درست نیست. چرا که باید ذرات درشت تر آسیاب و هر مواد اضافه مثل سنگ ریزه جدا شوند. همچنین ترکیب خاک نیز به دقت بررسی شود. مثلاً اگر خاک بیش از حد رس داشته باشد، بعد از خشک شدن تغییر شکل میدهند؛ اگر هم داخل آن ماسه زیاد باشد، استحکام کافی پیدا نمیکند. به همین دلیل در کارگاههای قدیمی معمول بود که خاک از چند نقطه مختلف جمع آوری میشد و بعد از مخلوط کردن، کیفیت آن را به طور تجربی میسنجیدند.
قبلا نیز کارگران معمولاً با یک مشت خاک و چند قطره آب، گل کوچکی درست میکردند و آن را در آفتاب میگذاشتند؛ اگر ترک زیادی رویش میافتاد یعنی خاک مناسب نیست و باید با خاک دیگر مخلوط شود. وجود مواد معدنی مثل آهن یا آهک در خاک، رنگ نهایی آن را تعیین میکند. به همین دلیل است که آجرهای شهرهایی مثل تبریز و قزوین قرمز تیرهاند و در مناطق کویری مانند یزد متمایل به زرد یا کرم هستند. در ساختمان سازی مدرن از رنگ طوسی، مشکی و سفید نیز استفاده میکنند که در این قسمت باید به آن رنگ مورد نظر اضافه شود.
ترکیب خاک نحوه ساخت آجر
شاید این سوال به ذهنتان برسد که چرا خاک رس باید اینقدر دقیق آماده شود؟ جواب این است که اگر خاک درست آماده نشود، آجر کیفیت خوبی نخواهد داشت و در اصطلاح اصلاً به درد نمیخورد.
پس وقتی خاک انتخاب شد، نوبت آماده سازی میرسد. این مرحله به ظاهر ساده است، اما تجربه نشان داده که اگر آب یک باره به خاک اضافه شود، گل به درستی جا نمیافتد. البته که خاک باید نه خیلی خشک باشد، نه خیلی مرطوب؛ چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد رطوبت مناسب است تا راحت بتوانید با آن کار کنید.
در گذشته کارگران روزها داخل گودالهای پر از گل با پای برهنه راه میرفتند تا خاک یکدست شود. یا اینکه مدت طولانی با استفاده از بیل رس و آب را ترکیب کرده و ورز میدادند. امروزه البته دستگاههای میکسر این کار را انجام میدهند، اما هنوز هم در بعضی روستاها این روش قدیمی زنده است.
قالب گیری و شکل دهی
وقتی گل آماده شد، آن را داخل قالبهای مخصوص که مستطیلی شکل هستند، میریزند. قالبهای قدیمی از جنس چوبی بودند و برای اینکه گل به آن نچسبد، داخلشان خاک خشک یا خاک اره میپاشیدند. اما امروز بیشتر از قالبهای فلزی استفاده میشود که کار را دقیقتر و بدون دردسر میکند. سپس به کمک دستگاه پرس مواد را به هم فشرده میکنند تا ما بین ذرات فضای خالی وجود نداشته باشد. بعد مواد اضافی را با استفاده از سیم از آن جدا میکنند تا سطحش کاملا صاف باشد.
چیزی که شاید برایتان جالب باشد این است که سطحی که قالب روی آن قرار می گیرد، روی شکل نهایی آجر تأثیر مستقیم دارد. اگر قالب را روی شن نرم بگذارید، لبهها تمیزتر در میآید. ولی اگر روی خاک سفت باشد، گوشههای آن گاهی لب پر میشوند.
خشک کردن آجر خام در نحوه ساخت آجر
آجر تازهای که از قالب در میآید، هنوز شکننده است و اصطلاحاً به آن خشت خام میگویند. این خشتها باید خشک شوند، وگرنه هنگام پخت در کوره میترکند. قبلاً در کارگاههای سنتی، خشتها را به ردیف در آفتاب میگذاشتند و هر چند ساعت یکبار کارگرها آنها را جا به جا میکردند تا باد از همه طرف بخورد. گاهی هم برای اینکه ترک نخورند، رویشان حصیر یا گونی خیس میکشیدند تا آرام تر خشک شوند. با توجه به هوای هر منطقه، این مرحله یک هفته یا حتی بیست روز هم طول میکشید. در شهرهای گرم این کار زمان کمتری میبرد ولی در مناطق سردسیر اجازه میدادند بیشتر بماند. اما امروزه در کارخانههای مدرن با خشک کنهای بزرگ با فن و هیتر خیلی سریعتر آن را خشک میکنند. البته آنجا هم باید دقت کرد که هوا خیلی گرم نباشد؛ چون به جای اینکه خشک شود، سطحش سفت میشود و داخلش خیس میماند.
چیدمان و پخت در کوره
وقتی خشتها به خوبی خشک شدند، باید سراغ پخت آنها بروید. این مرحله به نوعی حساسترین بخش کار است. آجرها باید خیلی دقیق داخل کوره چیده شوند تا شعله به درستی بین آنها جریان داشته باشد. یعنی اصلا آنها را روی هم انباشته نکنید و با فاصله روی هم قرار دهید. حرارت کوره باید کم کم بالا برود و به ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه برسد. اگر کمتر باشد، آجر نیم پز میشود و زود میشکند؛ اگر بیشتر باشد، سطح آن لعاب گونه و شکننده میشود. نکتهای که شاید کمتر به آن اهمیت داده میشود، در مورد سرد شدن کوره است. اگر کوره سریع خاموش شود ممکن است که خشتها خیلی سریع ترک بردارند. به همین دلیل معمولاً بعد از پخت، کوره را چند روز بسته نگه میدارند تا خودش آرام آرام خنک شود. در نحوه ساخت آجر بعد از چیدمان و پخت در کوره به مرحله بستهبندی می رسیم.
بستهبندی و توزیع
پس از پخت و وقتی که به رنگ و مقاومت مد نظر برسند، باید بستهبندی شوند. در این جا، کارگران توجه میکنند که آجرها روی پالتها به درستی قرار بگیرند به طوری که هیچ فشاری به گوشهها یا لبههای آنها وارد نشود در ادامه هر پالت را تسمه کشی میکنند و با استفاده از نایلونهای پلاستیکی روی آن را کامل میپوشانند. در این حالت حتی وقتی در فضای باز هم قرار بگیرد رطوبت یا تابش نور آسیبی به آن نخواهد رساند. هنگام حمل و نقل نیز جا به جا نمیشوند و سالم به مقصد میرسند. در مرحله ی نهایی آجر ها، به بازار، فروشگاها یا پروژههای ساختمانی منتقل میشوند. در گذشته این میزان از توجه به نوع بستهبندی وجود نداشت و خسارت وارد گردیده بر آجرها نسبت به این دوره بیشتر بود.
جمع بندی نحوه ساخت آجر
ساخت آجر فرایندی پیچیده و دقیق است که در آن هر بخش از اهمیت بالایی برخوردار است. از استخراج خاک رس تا پخت نهایی، تمامی مراحل باید با دقت و توجه ویژهای انجام شوند تا محصول نهایی کیفیت لازم را داشته باشد. انتخاب صحیح خاک، آماده سازی مناسب، قالب گیری دقیق و پخت در دمای مشخص، همه عواملی هستند که بر استحکام و ویژگیهای آجر تاثیر میگذارند. امیدواریم این مقاله به شما کمک کند تا بهتر مراحل مختلف ساخت آجر را درک کنید و یاد بگیرید.
بخشی از اطلاعات این مقاله بر اساس مطالب منتشر شده در سایت Wienerberger – مراحل تولید آجر بازنویسی شده است.
